Zachowek stanowi kluczowy element systemu prawnego, mający na celu zabezpieczenie interesów najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Umożliwia on im uzyskanie minimalnego udziału w majątku, niezależnie od postanowień zawartych w testamencie lub darowiznach. Dlatego istotne pytanie, które się nasuwa, brzmi: czy obowiązek zapłaty zachowku jest dziedziczny i przechodzi na spadkobierców osoby zobowiązanej? Zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz orzecznictwem, odpowiedź jest potwierdzająca, co znajduje odzwierciedlenie w licznych kluczowych wyrokach sądowych, które stanowią istotne odniesienie w tej kwestii.
Instytucja zachowku jest szczegółowo regulowana w artykułach 991–1015 Kodeksu cywilnego. Prawo do zachowku przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy w normalnych okolicznościach mogliby dziedziczyć na mocy przepisów ustawowych.
Wysokość przysługującego zachowku zależy od statusu osoby uprawnionej i kształtuje się następująco:
- 2/3 wartości udziału spadkowego – dla osób małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy,
- 1/2 wartości udziału spadkowego – w pozostałych przypadkach.
Ważne orzeczenie Sądu Najwyższego wydane dnia 13 kwietnia 2018 roku (sygn. I CSK 387/17) potwierdziło, że obowiązek zapłaty zachowku jest dziedziczny, nawet w sytuacji, gdy osoba zobowiązana zmarła przed otwarciem spadku.
Sąd Najwyższy orzekł, że:
„Obowiązek zaspokojenia roszczenia o zachowek ma charakter majątkowy i podlega dziedziczeniu na zasadach ogólnych, analogicznie do samego roszczenia”.
W sytuacji, gdy spadkodawca przekazał synowi nieruchomość, a syn zmarł przed ojcem, Sąd Najwyższy orzekł, że wnuk (spadkobierca syna) ponosi odpowiedzialność za zapłatę zachowku, mimo że darowizna miała miejsce 16 lat przed śmiercią spadkodawcy.
W przypadku, gdy osoba zobowiązana do zapłaty zachowku umrze, obowiązek ten przechodzi na jego spadkobierców, pod warunkiem, że darowizna lub zapis wpłynęły na obniżenie wartości spadku.
Spadkobiercy mogą ograniczyć swoją odpowiedzialność za długi zmarłego do wartości aktywów spadkowych poprzez przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, co jest uregulowane w artykule 1012 K.c.. Praktycznie oznacza to, że w sytuacji, gdy długi zmarłego przewyższają wartość majątku, odpowiedzialność za zachowek nie sięga poza masę spadkową.
Przykład: Jeśli obdarowany pozostawił majątek o wartości 100 000 zł, a jego długi wynoszą 150 000 zł, spadkobiercy będą zobowiązani do zapłaty zachowku tylko do wysokości 100 000 zł.
Obowiązek zapłaty zachowku może wygasnąć, jeśli spadkobierca udowodni, że nie doszło do wzbogacenia w wyniku darowizny (na przykład, gdy środki przekazane na leczenie lub inne niezbędne wydatki nie przyczyniły się do wzrostu wartości majątku).
Przepis art. 1002 K.c. stanowi, że roszczenie o zachowek przechodzi wyłącznie na spadkobierców należących do kręgu uprawnionych po pierwotnym spadkodawcy. W praktyce oznacza to, że wnuk może dziedziczyć roszczenie po zmarłym rodzicu, nawet jeśli sam nie miałby prawa do zachowku po dziadku, co prowadzi do interesujących rozważań prawnych.
Sprawa wnuka vs. żona Spadkodawcy
W sprawie rozpatrywanej przez Sąd Najwyższy (sygn. I CSK 381/17) spadkodawca darował synowi nieruchomość, który jednak zmarł przed ojcem. Żona spadkodawcy wniosła pozew przeciwko wnukowi (spadkobiercy syna) o zapłatę zachowku. Sąd Okręgowy oddalił powództwo, jednak Sąd Apelacyjny oraz Sąd Najwyższy przyznali rację powodowi, uznając, że: darowizna musi być uwzględniona w obliczeniach dotyczących zachowku, a obowiązek zapłaty przechodzi na spadkobiercę obdarowanego, nawet jeśli ten nie dożył otwarcia spadku.
W związku z powyższym obowiązek zapłaty zachowku jest dziedziczny – niezależnie od daty śmierci osoby zobowiązanej. Odpowiedzialność za zapłatę zachowku jest ograniczona – jedynie do wartości masy spadkowej, jeśli spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Natomiast kolejność egzekucji obowiązków finansowych w związku z zachowkiem jest ustalona – spadkobiercy, zapisobiercy, a następnie obdarowani.
Istotnym elementem jest również termin przedawnienia roszczenia o zapłatę zachowku. W polskim prawie cywilnym roszczenie to przedawnia się po pięciu latach od ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku. Oznacza to, że osoby uprawnione muszą działać w określonym czasie, aby nie utracić swoich praw.
W kontekście planowania spadkowego, istotne jest zatem, aby pamiętać, że darowizny oraz zapisy testamentowe mogą prowadzić do długotrwałych konsekwencji finansowych dla rodziny, nawet po śmierci obdarowanego, co wymaga starannego przemyślenia wszelkich decyzji dotyczących zarządzania majątkiem.
Jeżeli potrzebują Państwo profesjonalnej pomocy prawnej w podobnej sprawie zapraszam do skorzystania z usług mojej Kancelarii Radcy Prawnego w Gorlicach
tel. 786 119 119
e-mail: gm@kancelariamichalik.com
Comments